ayetullah ruhullah humeyni, 24 eylül 1902’de i̇ran’ın humeyn kentinde doğmuş ve modern i̇ran tarihinin en etkili figürlerinden biri olmuştur. 1979 yılında gerçekleşen i̇ran i̇slam devrimi’nin lideri olarak, ülkeyi monarşiden bir islam cumhuriyeti’ne dönüştüren humeyni, hem dini hem de siyasi lider olarak dünya çapında tanınmıştır.
humeyni’nin siyasi yükselişi, şah rıza pehlevi’nin batı yanlısı politikalarına ve otoriter yönetimine karşı başlattığı muhalefetle başlamıştır. 1963 yılında şah’ın beyaz devrim adıyla uyguladığı reformlara karşı sert eleştirilerde bulunan humeyni, özellikle toprak reformu ve kadınlara seçme hakkı gibi yenilikleri “i̇slam’a aykırı” olarak nitelendirmiştir. bu muhalefeti nedeniyle tutuklanan ve sürgüne gönderilen humeyni, yıllar boyunca irak ve fransa’da yaşamış, sürgünde olduğu dönemde de i̇ran halkı üzerindeki etkisini sürdürmüştür.
1979 yılında şah rıza pehlevi’nin ülkeyi terk etmesiyle sonuçlanan kitlesel protestolar, humeyni’nin liderliğinde i̇ran i̇slam devrimi’ni gerçekleştirdi. devrimin ardından i̇ran, islam cumhuriyeti olarak yeniden yapılandırıldı ve humeyni ülkenin dini lideri (velayet-i fakih) unvanını aldı. bu yeni sistem, dini liderin siyasi ve dini otoriteyi bir arada bulundurduğu, i̇slam hukukuna dayalı bir yönetim modeliydi.
humeyni’nin liderliği, i̇ran’da köklü değişimlere yol açtı. kadın hakları, eğitim ve kültürel alanlarda radikal politikalar uygulanırken, batı ile olan ilişkiler büyük ölçüde değişti. 4 kasım 1979’da başlayan iran rehine krizi, humeyni’nin abd’yi “büyük şeytan” olarak nitelendirdiği bir dönemde gerçekleşmiş ve uluslararası arenada büyük yankı uyandırmıştır. bu olay, i̇ran-abd ilişkilerinde derin bir çatışma dönemi başlatmıştır.
humeyni, dış politikada anti-emperyalist bir duruş sergilerken, ülke içinde muhaliflere karşı sert baskılar uygulamış ve rejim karşıtı hareketleri bastırmıştır. onun liderliği altında, i̇ran-ırak savaşı (1980-1988) gibi yıkıcı olaylar yaşanmış, ancak humeyni, bu dönemde halkı bir arada tutmayı başarmıştır. savaşı “kutsal savunma” olarak nitelendiren humeyni, i̇ran’ın dini ve ulusal kimliğini koruma çabalarını vurgulamıştır.
humeyni, 3 haziran 1989’da tahran’da hayatını kaybetmiş, ancak mirası ve ideolojisi i̇ran siyasetinde ve toplumunda derin bir iz bırakmıştır. onun yönetim tarzı ve devrim anlayışı, dünya genelinde tartışmalara yol açmış, destekçileri tarafından bir kurtarıcı, eleştirmenleri tarafından ise baskıcı bir lider olarak görülmüştür.