iran rehine krizi, 4 kasım 1979’da başlayan ve tam 444 gün süren, modern tarihin en uzun rehine krizlerinden biri olarak kabul edilir. iran’daki devrimci öğrenciler, amerika birleşik devletleri’nin tahran büyükelçiliği’ni basarak, 52 amerikalı diplomatı ve elçilik çalışanını rehin aldı. bu olay, hem iran- abd ilişkilerinde derin bir kırılmaya hem de uluslararası diplomatik arenada büyük bir krize neden oldu.
krizin arka planında, 1979 iran devrimi yer alır. şah rıza pehlevi’nin abd destekli otoriter yönetimi devrilmiş ve ayetullah ruhullah humeyni liderliğinde bir islam cumhuriyeti kurulmuştu. yeni rejim, abd’yi “büyük şeytan” olarak nitelendirirken, abd, iran’daki etkisini kaybetmenin şokunu yaşıyordu. krizi tetikleyen olay ise, abd’nin devrik şah rıza pehlevi’yi kanser tedavisi için kabul etmesi oldu. bu durum, iran’da büyük bir tepkiye yol açtı ve şah’ın abd tarafından tekrar iktidara getirilme olasılığına karşı bir endişe oluşturdu.
4 kasım 1979’da, humeyni yanlısı devrimci öğrenciler, abd büyükelçiliği’ni basarak içerideki personeli rehin aldı. bu saldırı, hem bir protesto hem de abd’yi devrim sonrası iran’a müdahale etmemesi konusunda uyaran bir mesajdı. humeyni, bu durumu destekleyerek krizin büyümesine yol açtı. rehinelerin serbest bırakılması için iran, abd’nin şah rıza pehlevi’yi teslim etmesini ve iran’a yönelik “emperyalist” politikalarını durdurmasını talep etti.
kriz, dönemin abd başkanı jimmy carter için büyük bir siyasi sınav oldu. abd hükümeti, rehineleri kurtarmak için diplomatik müzakereler yürütürken, nisan 1980’de başarısız bir askeri operasyon olan “eagle claw” girişiminde bulundu. bu operasyon sırasında, abd’ye ait bir askeri helikopter ve uçak çarpışarak sekiz askerin hayatını kaybetmesine neden oldu. operasyonun başarısızlığı, carter yönetimini hem iç politikada hem de uluslararası arenada zora soktu.
kriz, 20 ocak 1981’de, ronald reagan’ın başkanlık yemin töreniyle aynı gün sona erdi. rehineler, cezayir’in arabuluculuğuyla yapılan anlaşma sonucunda serbest bırakıldı. bu anlaşma kapsamında abd, iran’ın mal varlıklarını serbest bıraktı ve iran’a karşı ekonomik yaptırımları kaldırmayı kabul etti.
iran rehine krizi, abd-iran ilişkilerinde kalıcı bir düşmanlık yaratmış ve iki ülke arasındaki diplomatik bağların kopmasına yol açmıştır. aynı zamanda, uluslararası ilişkilerde rehine diplomasi ve terörizmle mücadele konusunda yeni tartışmaları beraberinde getirmiştir. kriz, jimmy carter’ın ikinci kez başkan seçilememesinde de önemli bir rol oynamıştır.
bugün iran rehine krizi, hem iran hem de abd tarihinin en karmaşık ve tartışmalı olaylarından biri olarak hatırlanmaktadır. bu kriz, uluslararası ilişkilerdeki güç dinamiklerini ve diplomatik çözüm yollarının önemini vurgulayan bir dönüm noktası olmuştur.