türkiye, aktif fay hatları üzerinde yer alan bir ülke olduğu için depremler, en büyük doğal afet risklerinden biri olarak öne çıkmaktadır. tarih boyunca büyük depremlerle sarsılan türkiye’de, yapı güvenliği ve denetim mekanizmalarının yeterliliği sürekli tartışma konusu olmuştur. özellikle 1999 marmara depremi ve 2023 kahramanmaraş depremleri, yapı denetim sisteminin ne kadar kritik olduğunu acı bir şekilde göstermiştir.
deprem bölgelerinde yapı denetim sisteminin etkinliği, can ve mal kayıplarını önlemek açısından hayati önem taşır. binaların sağlam ve depreme dayanıklı inşa edilmesi, yalnızca proje aşamasında değil, inşaat sürecinin her aşamasında sıkı bir denetimden geçmesini gerektirir. denetim eksikliği veya kağıt üzerinde yapılan kontrol süreçleri, zayıf malzeme kullanımı, eksik mühendislik hesaplamaları ve düşük inşaat kalitesi gibi sorunlara yol açarak, binaların depreme karşı dirençsiz olmasına neden olabilir.
yapı denetimleri sayesinde:
• projelerin yürürlükteki deprem yönetmeliğine uygun olup olmadığı kontrol edilir,
• kullanılan malzemelerin dayanıklılığı ve kalite standartlarına uygunluğu denetlenir,
• zemin etüdü yapılarak, binanın inşa edileceği bölgenin risk durumu belirlenir,
• ruhsatsız veya kaçak yapılaşmanın önüne geçilir,
• müteahhitlerin ve mühendislerin sorumlulukları çerçevesinde daha titiz çalışması sağlanır.
türkiye’de yapı güvenliği konusunda en önemli düzenleme, türkiye bina deprem yönetmeliği’dir. 2018 yılında güncellenen bu yönetmelik, binaların deprem etkilerine karşı nasıl tasarlanması gerektiğini, zemin özelliklerini, malzeme kalitesini ve yapı sistemlerini detaylı bir şekilde ele almaktadır. ayrıca, 2001 yılında yürürlüğe giren yapı denetim kanunu ile yeni yapılan binaların, bağımsız denetim firmaları tarafından incelenmesi zorunlu hale getirilmiştir.
ancak, bu standartların uygulanması konusunda ciddi eksiklikler yaşanmaktadır. özellikle kaçak yapılaşma, düşük maliyetli ve kalitesiz inşaat malzemelerinin kullanımı, denetim mekanizmalarındaki yetersizlikler ve bazı inşaat firmalarının sorumluluklarını yerine getirmemesi, türkiye’de yapı güvenliği konusunda büyük riskler oluşturmaktadır. 2023 kahramanmaraş depremlerinde birçok yeni binanın dahi yıkılmış olması, denetim sisteminin sahada ne kadar etkin olduğu konusunda büyük soru işaretleri doğurmuştur.
yapı güvenliğini artırmak için öneriler
• denetim süreçlerinin sıkılaştırılması: yapı denetim firmalarının bağımsız hareket etmesi sağlanmalı, yetersiz denetim yapan firmalara ciddi yaptırımlar uygulanmalıdır.
• malzeme kalitesinin artırılması: inşaat sektöründe kullanılan beton, demir ve diğer malzemelerin düzenli olarak test edilmesi ve denetim süreçlerinin şeffaf olması gerekmektedir.
• imar aflarının sonlandırılması: deprem riski yüksek olan türkiye’de kaçak yapıların yasallaştırılması, büyük bir güvenlik sorunu yaratmaktadır. bu nedenle, imar afları yerine güçlendirme projelerine ağırlık verilmelidir.
• bilinçlendirme çalışmaları: müteahhitler, mühendisler, belediye yetkilileri ve halk, depreme dayanıklı yapılaşma konusunda daha bilinçli hale getirilmelidir.
• riskli yapıların tespit edilmesi ve güçlendirilmesi: eski binaların deprem performans analizleri yapılarak, güçlendirme çalışmaları hayata geçirilmelidir.
türkiye gibi deprem riski yüksek olan bir ülkede, yapı güvenliği ve denetim süreçleri hayat kurtarıcı bir öneme sahiptir. mevcut yönetmelikler yeterli olsa da, uygulamada yaşanan aksaklıklar ve denetim süreçlerindeki eksiklikler, her büyük depremde yeniden gündeme gelmektedir. uzun vadede, yapı denetim mekanizmalarının daha şeffaf ve sıkı hale getirilmesi, kalitesiz inşaatların önüne geçilmesi ve toplumun bu konuda bilinçlendirilmesi, depreme karşı daha güvenli şehirler oluşturmanın en önemli adımları olacaktır.