fetullah gülen hareketi, dini ve eğitim odaklı bir cemaat olarak başlayıp zaman içinde küresel ölçekte siyasi, ekonomik ve toplumsal etkileri olan bir yapıya dönüşmüştür. özellikle 1980’lerden sonra eğitim, medya, finans ve bürokrasi gibi alanlarda büyük bir örgütlenme gerçekleştiren bu hareket, 2016 yılındaki darbe girişiminin ardından türkiye’de terör örgütü olarak ilan edilmiş ve büyük bir tasfiye sürecine girmiştir. bu yazıda, hareketin doğuşu, gelişimi, yükselişi ve çöküş sürecine kadar olan dönemi ele alacağız.
hareketin doğuşu ve ilk yılları (1960-1980)
fetullah gülen, 1941 yılında erzurum’da doğmuş ve genç yaşlardan itibaren din eğitimi almıştır. 1960’lı yıllarda izmir’de vaizlik yaptığı dönemde, islamcı fikirleri öne çıkaran ve özellikle eğitim yoluyla toplumsal dönüşümü amaçlayan bir cemaat oluşturmaya başladı. bu dönemde ışık evleri adı verilen öğrenci yurtları ve dershaneler, hareketin ilk kurumsal yapılarından biri haline geldi. bu yapılanma, nurculuk hareketinin bazı kollarından etkilenerek şekillenmiş, ancak zamanla bağımsız bir organizasyona dönüşmüştür.
1980-2000: büyüme ve kurumsallaşma süreci
1980 askeri darbesi sonrası türkiye’de islamcı hareketlerin önü açılırken, fetullah gülen hareketi de bu süreçten faydalanarak eğitim alanındaki faaliyetlerini hızlandırdı. 1980’lerin sonlarından itibaren cemaat, özel okullar, dershaneler ve vakıflar aracılığıyla eğitim sektöründe etkisini artırdı. samanyolu tv, zaman gazetesi ve diğer medya kuruluşları, bu dönemde gülen hareketinin kamuoyundaki gücünü artıran önemli unsurlar oldu.
bu süreçte, hareket uluslararası alana açılarak orta asya, afrika, balkanlar ve amerika gibi birçok bölgede okullar açtı. özellikle eski sovyet ülkelerinde açılan okullar, hareketin küresel etkisini artırmasına yardımcı oldu. hareket, eğitime yaptığı yatırımlarla “ılımlı islam” söylemi üzerinden batılı ülkelerle de yakın ilişkiler kurdu.
2000-2013: siyasi ve bürokratik güçlenme
ak parti’nin 2002’de iktidara gelmesiyle birlikte, fetullah gülen hareketi ile hükümet arasında stratejik bir ittifak oluştu. bu dönemde hareket, özellikle emniyet, yargı ve bürokrasi içinde güçlü bir örgütlenmeye gitti. 2010 referandumu sonrası yargıdaki etkisini artıran yapı, devlet içinde önemli pozisyonlar elde etti.
2013 yılına kadar süren bu ittifak, 17-25 aralık 2013 operasyonları ile bozuldu. yolsuzluk iddialarıyla hükümete yönelik soruşturmalar başlatan gülen hareketine bağlı yargı ve emniyet mensupları, ak parti hükümeti tarafından bir darbe girişimi olarak değerlendirildi. bu olaylardan sonra, hareketin devlet içindeki yapılanmasıyla ilgili büyük bir tasfiye süreci başladı.
2016 darbe girişimi ve sonrasında yaşananlar
15 temmuz 2016’da gerçekleşen başarısız darbe girişimi, fetullah gülen hareketinin en büyük kırılma noktalarından biri oldu. türk hükümeti, darbenin fetullahçı yapılanma tarafından organize edildiğini belirterek, hareketi fetullahçı terör örgütü olarak tanımladı. darbe girişimi sonrasında:
• hareketin türkiye’deki okulları, medya kuruluşları ve dernekleri kapatıldı,
• binlerce kişi gözaltına alındı veya kamudan ihraç edildi,
• birçok üyesi yurt dışına kaçarak avrupa ve abd gibi ülkelere sığındı.
darbeden sonra fetullah gülen, abd’de yaşamaya devam ederken, türkiye hareketin iadesini talep etti. ancak abd ile türkiye arasında bu konuda herhangi bir adım atılmadı.
günümüzde fetullah gülen hareketi
türkiye’de büyük ölçüde tasfiye edilen hareket, günümüzde yurt dışındaki faaliyetlerine ağırlık vermiştir. özellikle abd, avrupa, afrika ve asya’daki eğitim kurumları üzerinden faaliyetlerini sürdürmektedir. bazı ülkelerde okulları kapatılmış veya türkiye’nin talepleri doğrultusunda devredilmiştir. ancak batı ülkelerinde faaliyetlerine devam eden hareket, “insan hakları ihlalleri” söylemi üzerinden türkiye’ye yönelik eleştirilerde bulunmaya devam etmektedir.
fetullah gülen hareketi, türkiye’deki varlığını büyük ölçüde kaybetmiş olsa da, özellikle medya ve lobicilik faaliyetleriyle uluslararası alanda etkisini sürdürmeye çalışmaktadır. ancak türkiye’deki etkisi 2016 sonrası dönemde tamamen azalmış ve hareket büyük ölçüde dağılmıştır.
fetullah gülen hareketi, dini bir cemaat olarak başlayan, ancak zamanla devlet içinde güçlü bir yapılanmaya dönüşen ve 2016 darbe girişimiyle büyük bir kırılma yaşayan bir yapı olarak tarihe geçmiştir. hareket, yıllarca eğitim, medya ve ekonomi alanlarında etkili olmuş, ancak siyasi süreçler nedeniyle türkiye’deki gücünü kaybetmiştir. günümüzde uluslararası alanda faaliyet göstermeye devam etse de, türkiye’de bir dönem sahip olduğu etkiyi yeniden kazanması mümkün görünmemektedir.